Η επιθετική συμπεριφορά των παιδιών στο σπίτι και στο σχολείο (Ά μέρος)

Πως διαχωρίζουμε την προβληματική επιθετική συμπεριφορά από τη φυσιολογική επιθετική συμπεριφορά;

Υπάρχουν τρεις βασικοί παράγοντες που μας επιτρέπουν να διαχωρίσουμε την προβληματική επιθετική συμπεριφορά η οποία χρήζει άμεσης παρέμβασης, από την φυσιολογική επιθετική συμπεριφορά . Αυτοί είναι:

Α) Η διάρκεια της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού, δηλαδή αν είναι μια συμπεριφορά που κρατά καιρό, βδομάδες, χρόνια, αν εμφανίζεται σε τακτά διαστήματα ή είναι ένα τελείως παροδικό φαινόμενο.

Β) Οι ενέργειες μίσους και εχθρότητας: πρόκειται για μορφές επιθετικής συμπεριφοράς που αποτελούν ένδειξη παθολογικής συμπεριφοράς των παιδιών. Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στην απλή επιθετική συμπεριφορά και την προβληματική είναι η έννοια του μίσους και της εκδίκησης, που τρέφει ο «θύτης» για τους γύρω του. Κάτω από αυτό το πρίσμα, πράξεις, όπως ξυλοδαρμοί και σωματικές βλάβες σε ζώα ή ανθρώπους, αποτελούν παθολογικές μορφές παιδικής επιθετικότητας. Το  παιδί που χαίρεται να προκαλεί πόνο και δυστυχία στους άλλους υποκινείται από σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες.

Γ) Η δύναμη που έχει το παιδί να ελέγξει τον εαυτό του και να σταματήσει να προκαλεί πόνο στους άλλους, νιώθοντας πως κινδυνεύει η ασφάλεια τους.

  

Επομένως η προβληματική επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού είναι αυτή που διαρκεί πολύ καιρό (μήνες, χρόνια), περιέχει τα στοιχεία της παράλογης εχθρότητας του μίσους και της εκδίκησης ή της σκληρότητας απέναντι στους άλλους ανθρώπους (ή τα ζώα) και δεν ελέγχεται εύκολα από το παιδί, σε σημείο που δεν μπορεί να σταματήσει να προκαλεί πόνο στους γύρω του, καθώς και στον εαυτό του, καμιά φορά. Σε αυτή την περίπτωση οι γονείς θα πρέπει να απευθύνονται σε ειδικούς (παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο) οι οποίοι θα αξιολογήσουν τις δυσκολίες του παιδιού και θα παρέμβουν όχι μόνο σε αυτές αλλά και πιθανόν σε δυσκολίες που αφορούν όλη την οικογένεια.

Ποια είναι τα αίτια των επιθετικών συμπεριφορών;

Α) Η μίμηση επιθετικών προτύπων οποιασδήποτε μορφής στην οικογένεια (ξύλο, εξύβριση κ.τ.λ) είναι από τους πιο βασικούς παράγοντες εμφάνισης της παιδικής επιθετικότητας. Τα παιδιά θα μιμηθούν μακροπρόθεσμα τη συμπεριφορά των γονέων: Όταν εκείνοι  είναι βίαιοι στη ζωή τους , όταν χρησιμοποιούν τη σωματική τιμωρία για να λύσουν ένα πρόβλημα, τότε και τα παιδιά θα μάθουν ότι με τη βία (οποιασδήποτε μορφής) θα μπορούν να λύσουν τα προβλήματά τους. Έτσι, είναι πολύ πιθανό να αναπαράγουν αυτό το είδος της συμπεριφοράς και σε άλλα πλαίσια πχ σχολείο.

Β) Bullying (σχολική βία): Αν, από την άλλη πλευρά, ένα παιδί υφίσταται σχολική βία από άλλα παιδιά τότε είναι  πιθανό, στο σπίτι να αναπαράγει αυτές τις συμπεριφορές στους γονείς ή στα μικρότερα αδέλφια του ή/και να εμφανίσει ξαφνικά μια συμπεριφορά που αντιστοιχεί σε προηγούμενο στάδιο της ανάπτυξης : αιφνίδια κλάματα, κλείσιμο στον εαυτό, πτώση επίδοσης, διαταραχές στο φαγητό ή/και στον ύπνο κ.τ.λ

Γ) Οι τρόποι πειθαρχίας των γονιών: Οι πολύ αυστηροί γονείς οι οποίοι τιμωρούν δυσανάλογα με τις πράξεις του παιδιού (πολύ αυστηρή τιμωρία επειδή π.χ. έσπασε ένα αντικείμενο) , οι οποίοι δεν επιτρέπουν στο παιδί να εξερευνήσει το περιβάλλον του και να εκφράσει τα συναισθήματά του, είναι δυνατόν να φέρουν ένταση στο παιδί και αυτό να φέρει αναίτια ξεσπάσματα θυμού και εκρήξεις. Το αντίθετο μπορεί να συμβεί με τους πολύ παραχωρητικούς γονείς, οι οποίοι δεν βάζουν όρια στη συμπεριφορά των παιδιών: Με αυτό τον τρόπο μπορεί να δημιουργηθεί έντονο άγχος στα παιδιά και να προσπαθήσουν να εκτονωθούν μέσα από επιθετικές συμπεριφορές.

Δ) Οικογενειακές δυσκολίες (οικονομικά προβλήματα, μετακόμιση, διαζύγιο, θάνατος στην οικογένεια, γέννηση αδελφού κ.τ.λ) μπορεί να προκαλέσουν επιθετικότητα στο παιδί αν δεν εξηγηθούν επαρκώς. Πολλές φορές κρύβουμε από τα παιδιά αυτά που συμβαίνουν στην οικογένεια, «για να μην τα στεναχωρήσουμε» ή «γιατί δε χρειάζεται να ξέρουν». Όμως με τον τρόπο αυτό καταφέρνουμε να δημιουργούμε μια ατμόσφαιρα έντασης και μυστικών, την οποία τα παιδιά πολύ εύκολα θα αισθανθούν. Πολλά παιδιά μπορεί να νιώσουν άγχος, φόβο και ένταση για όλη αυτή την κατάσταση και να εμφανίσουν επιθετικές συμπεριφορές: σωματική ή/και λεκτική βία αλλά εμφάνιση συμπεριφορών που αφορούν προηγούμενο στάδιο ανάπτυξης (πχ ενούρηση κ.τ.λ.), όπως ήδη αναφέρθηκε. Σε κάθε περίπτωση με απλά και λίγα λόγια, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, εξηγούμε την κατάσταση που συμβαίνει στην οικογένεια.

Ε) Επιθετικές συμπεριφορές λόγω ανάπτυξης: Είναι συνηθισμένο φαινόμενο γύρω στα 2-3 έτη, τα παιδιά να εμφανίζουν επιθετικές συμπεριφορές κυρίως όταν αναζητούν την προσοχή ή όταν θέλουν κάτι: φωνάζουν ,αρνούνται να κάνουν κάτι που τους ζητάμε, χτυπούν το κεφάλι τους στο πάτωμα κ.τ.λ. και γενικά χρησιμοποιούν οποιαδήποτε μέσο μπορούν για να εξαναγκάσουν τους γονείς να κάνουν αυτό που εκείνα θέλουν. Αργότερα, γύρω στα 4-5, αρχίζει η έντονη γκρίνια και το κλάμα όταν δεν ικανοποιείται η επιθυμία τους. Αν οι γονείς είναι πολύ αυστηροί με αυτές τις συμπεριφορές και τιμωρούν συνεχώς αυστηρά το παιδί γι’ αυτές π.χ. φωνάζοντας ή χτυπώντας το, σίγουρα οι συμπεριφορές αυτές θα συνεχιστούν και μάλιστα θα είναι πιο βίαιες . Αν ,αντίθετα, οι γονείς είναι παραχωρητικοί και ικανοποιούν πάντα το παιδί όταν  συμπεριφέρεται κατά αυτό τον τρόπο, τότε δημιουργούν ένα μοτίβο συμπεριφοράς κατά το οποίο το παιδί μαθαίνει να ικανοποιεί τις ανάγκες του όταν γκρινιάζει, κλαίει, χτυπάει κ.τ.λ. Αυτές οι συμπεριφορές δεν χρήζουν παρέμβασης, από τη στιγμή που οι γονείς σιγά σιγά θα τις οριοθετήσουν και θα μάθουν στο παιδί ότι μόνο η αποδεκτή συμπεριφορά θα ανταμείβεται.

Στο ΄Β μέρος, θα αναφέρουμε ενδεικτικούς τρόπους παρέμβασης στις επιθετικές συμπεριφορές των παιδιών.

Στεργιανή Γ Μαντζιούρα

Ψυχολόγος

Επιστημονικά Υπεύθυνη

Κέντρου Παιδιού & Οικογένειας Λοκρίδας