Το Ελληνικό σύνδρομο Στοκχόλμης

Τον Μάρτιο του 1972, δύο άτομα μπήκαν να ληστέψουν μια τράπεζα στην πρωτεύουσα της Σουηδίας Στοκχόλμη. Κάπως μπερδεύτηκαν τα πράγματα και όταν δεν μπόρεσαν να διαφύγουν, κράτησαν ομήρους τους εργαζόμενους στο συγκεκριμένο υποκατάστημα για αρκετές ώρες. Κάποτε παραδόθηκαν κι ενώ όλοι περίμεναν οι όμηροι τους να τους καταγγείλουν και να ζητήσουν την τιμωρία τους, οι Σουηδοί είδαν αντίθετα τους υπάλληλους της τράπεζας να υποστηρίζουν τους ληστές! Μάλιστα, έφτασαν μέχρι του σημείου να μαζέψουν χρήματα για τον δικαστικό τους αγώνα –των ληστών- ενώ μια υπάλληλος παντρεύτηκε έναν από τους ληστές. Από τότε το φαινόμενο αυτό που το θύμα γίνεται οπαδός και λάτρης του θύτη ονομάζεται σύνδρομο Στοκχόλμης. 

Ε, ένα παρόμοιο σύνδρομο πλανιέται στην κοινωνίας μας: τόσα μεταπολιτευτικά χρόνια, όμηροι όλοι μας των δύο μεγάλων κομμάτων που ασκούν την εξουσία με σχεδόν παρόμοιο καταστροφικό τρόπο, επιμένουμε να τους εγκρίνουμε και να θέλουμε εναλλακτικά να τους δίνουμε την κυβέρνηση. Κι εκείνοι, με σαδιστικό μένος, χωρίς καμία διάθεση αυτοκριτικής για τα προεκλογικά τους ψεύδη που όλο και πιο προκλητικά διαψεύδονται μετεκλογικώς, απαιτούν σχεδόν την επανεκλογή τους με την βεβαιότητα του αναντικατάστατου, του ικανότερου και του “καλυτερότερου”.

Και όλοι εμείς, οι πολίτες αυτής της χώρας που τους κατακεραυνώνουμε στα καφενεία και τους βρίζουμε με ιερή αγανάκτηση στις πλατείες, δίνουμε την έγκρισή μας.

Προς το παρόν δημοσκοπικώς και σε λίγο και εκλογικώς.

Θλίψη!

Η περίοδος της Μεταπολίτευσης, αν όπως λένε όλοι τελειώνει, αυτό γίνεται βυθίζοντας όλους μας στα περιττώματα πολιτικών αυτοσχεδιασμών και στα απορρίμματα μεγάλων οραμάτων που πνίγηκαν στην μετριότητα με λαμπρά περιτυλίγματα και πυροτεχνήματα στις πλατείες. Στις ίδιες πλατείες που τώρα ξεσπά η αγανάκτηση των ψηφοφόρων.

Το δημοκρατικό μας σύστημα έχει τις προδιαγραφές να είναι το καλύτερο από τα πολιτικά συστήματα που έχει γνωρίσει η κοινωνία μας στην ιστορία αλλά δέχεται σοβαρές κριτικές και απαξιώνεται καθημερινά. Έτσι σήμερα, έχουμε ένα κολοβό δημοκρατικό σύστημα διότι πρακτικά δεν υπάρχει αντιπολίτευση: στα δύσκολα εκδηλώνεται μια σιωπηλή ομοφωνία και στα άλλα γίνεται ένας σκυλοκαβγάς που κανείς δεν καταλαβαίνει αλλά όλοι νοιώθουν ότι γίνεται για προεκλογικούς λόγους και όχι για την ουσία των θεμάτων.

Οι θεσμοί που θα έπρεπε να είναι παράγοντες σταθερότητας αλλά και εγγυητές (δικαιοσύνη, συνδικαλισμός, Τύπος) της λαϊκής, λεγόμενης, κυριαρχίας έχουν προ πολλού χαθεί στις συναλλαγές.

Το Παπανδρεϊκό “λεφτά υπάρχουν” γίνεται τώρα “ανάπτυξη έρχεται” από τον Σαμαρά και οι ψηφοφόροι είναι έτοιμοι να τον σηκώσουν στους ώμους τους, παρόλο που ξέρουν βαθιά μέσα τους ότι κι αυτός κάλπικες υποσχέσεις δίνει. Το πιο πιθανόν είναι ότι με πρόσχημα την χειροτέρευση των δημόσιων οικονομικών -ίσως η μόνη αλήθεια που ακούγεται- το πολιτικό σύστημα οδεύει προς μια κολυμπήθρα του Σιλωάμ που θα την λένε Κυβέρνηση Εθνικής Ανάγκης ή κάτι αντίστοιχο.

Το “αλλάζουμε ή βουλιάζουμε” φέρνει στο την εικόνα ενός Τιτανικού που έχει αρχίσει να γέρνει και κάποιοι διαγκωνίζονται για ένα τραπέζι στην πρώτη θέση ενώ εμείς οι άλλοι τους χαζεύουμε αντί να βρούμε τρόπο να σωθούμε. Σε μια τόσο δύσκολη στιγμή, κάνουμε το χειρότερο: κοιτάμε ο καθένας να σωθεί μόνος του. “Τρεχάτε ποδαράκια μου . . .” είναι το σύνθημα που μας ωθεί στο να κλεινόμαστε στο ιδιωτικό χώρο ο καθένας, με ένα πέπλο μιζέριας πάνωθε του, αφήνοντας απέξω κάθε κοινωνική υποχρέωση κι αίσθηση προσωπικής ευθύνης.

Στο μεταξύ, ενδιαφέρουσες ιδέες για το τι πρέπει να γίνει, υπάρχουν και εκφράζονται από διάφορους χώρους. Και δεν μιλάω για ιδέες επαναστατικής αλλαγής του συστήματος αλλά για προτάσεις αξιοπρεπούς βελτίωσης και επιβίωσης. Προτάσεις αποφυγής της καταστροφής όχι μόνο της οικονομικής ζωής αλλά και της διάλυσης του κοινωνικού ιστού συνολικά. Διότι από μια τέτοια δυσμενή εξέλιξη οι πολίτες θα είναι οι μόνοι χαμένοι.

Όμως, παρόλο το κρίσιμο των στιγμών, οι ιδέες αυτές δεν γίνονται γνωστές, δεν συζητιούνται και κυρίως δεν μετατρέπονται σε πολιτικούς στόχους. Η φλύαρη κριτική και ο ανταγωνισμός για την πολιτική επιβίωση, σύμφυτος στις μικρές πολιτικές ομάδες, εκμηδενίζει κάθε προσπάθεια διεύρυνσης του ακροατηρίου. Ακόμα και από τους χώρους αυτούς λείπει η γενναιότητα για ισότιμη συζήτηση και χρήσιμους συμβιβασμούς.

Είναι προφανές ότι μας λείπουν ηγέτες αλλά και οράματα. Ο μηχανισμός όμως που γεννά ηγέτες, ιδέες και οράματα είναι οι συλλογικές προσπάθειες ενάντια στις εξουσίες. Αλλά οι αγώνες μας σήμερα είναι “φτιαχτοί” και “μιλημένοι”. Δεν αλλάζουν συνειδήσεις αλλά ζητούν να επιβεβαιώσουν μικροβολέματα και . . . “κεκτημένα” που εκ των πραγμάτων έχουν ξεπεραστεί.

Ο συντηρητισμός μπορεί εξίσου με την καθεστωτική “δεξιά” να εμφανίζεται και με “αριστερή” φρασεολογία.

Οι ηγέτες μας είναι φτιαγμένοι σε παλιά καλούπια, μιλάνε μια γλώσσα κονσέρβα ακόμα κι όταν είναι ηλικιακά νέοι. Αγνοούν την ζώσα πραγματικότητα που βιώνουν οι πολίτες και αναμεταδίδουν χωρίς να κατανοούν τα παράπονα των πολιτών. Απευθύνονται στους πολίτες και τους χαϊδεύουν τα αυτιά χωρίς να αναφέρονται στις σοβαρές ευθύνες που έχουν οι ίδιο πολίτες, τόσο συλλογικά όσο και ατομικά. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν αυτοκτονικό για αυτούς, διότι η πρώτη καθαρτήρια κίνηση των πολιτών θα ήταν να στείλουν τους ηγέτες και ηγετίσκους σπίτι τους.

Εάν, κατά μία έννοια, αυτό “το γλύψιμο του λαού”είναι το περιεχόμενο του λαϊκισμού, τότε ο λαϊκισμός είναι το κυρίαρχο ιδεολογικό ρεύμα στην πολιτεία μας. Ο λαϊκισμός όμως είναι εντέλει διαλυτικό ρεύμα σκέψεις. Στηρίζεται στην καλλιέργεια μάταιης ελπίδας και στην ατομική προσέγγιση των προβλημάτων. Αποβλέπει στην κυριαρχία του συναισθήματος και στην εξάλειψη της ψύχραιμης σκέψης οπότε, ως αποτέλεσμα, δημιουργούνται πλήθη που προσκυνούν είδωλα και όχι κοινωνίες σκεπτόμενων πολιτών που δεν φοβούνται να αμφισβητούν τις εξουσίες.

Λαϊκισμός είναι να μιλάς με έννοιες όπως “γένος”, “έθνος” και “πατρίδα”, “λαός” και να στριμώχνεις τη σημερινή εικόνα της Ελλάδας σε ένα ωραιοποιημένο παρελθόν μεγάλων ανδρών και μεγαλείων, και να απαιτείς πνευματικά δικαιώματα για ιδέες των οποίων το περιεχόμενο αγνοείς. Λαϊκισμός είναι να τονίζεις τα προφανή κοινά πράγματα και δοξασίες του “λαού” και να επιδιώκεις να ομογενοποιήσεις το σώμα των πολιτών σε μια άχρωμη, υπάκουη συλλογικότητα, για να “επιβιώσει η πατρίδα”.

Η Ελλάδα, η χώρα, η πατρίδα μας, οι πολίτες της δηλαδή, δεν είναι όμως κάτι ενιαίο. Αυτοί που μετράνε τα ψιλά όταν είναι να πληρώσουν το καφέ τους κι εκείνοι που μένουν άνεργοι, δεν έχουν την ίδια “πατρίδα” με αυτούς που έχουν ήδη τα πολλά λεφτά τους σε πιο ασφαλή μέρη του κόσμου. Μπορεί να είναι και οι δύο “Έλληνες”, να έχουν ελληνικό διαβατήριο αλλά δεν έχουν την ίδια θεώρηση του κόσμου. Οι πρώτοι, όσοι επιβιώσουν –υλικά και πνευματικά- από την κρίση, είναι αυτοί που θα τραβήξουν το κουπί της αναγέννησης της κοινωνίας μας ενώ οι άλλοι θα επιπλεύσουν με την εξυπνάδα που τους δίνει ο πλούτος τους και η πρόσβαση τους στα κέντρα εξουσίας.

Οι λεγόμενοι “απλοί άνθρωποι” του τόπου μας (που μόνο “απλοί” δεν είναι) θα μείνουν εδώ και θα μοχθήσουν όταν οι άλλοι θα μαθαίνουν για την πατρίδα από τις ξενόγλωσσες εφημερίδες. Κι όμως είναι οι πολίτες της “διπλανής πόρτας” που εμφανίζονται “σπάταλοι” αυτές τις ημέρες στα συναισθήματα οργής και απόγνωσης που τους κατακλύζουν: είναι έτοιμοι να γράψουν με το αίμα τους τα συγχωροχάρτια προς τους πολιτικούς εκπροσώπους τους.

Οι “απλοί πολίτες” έχουν πολλαπλάσια δύναμη πολιτικά και πρέπει με αυτό στο νου τους να πορεύονται. Αλλά δεν γίνεται αυτό. Οι πολίτες δεν ξέρουν πως να συντονίσουν την τεράστια δύναμη τους,  άγονται και φέρονται αυθορμήτως. Σαν το κοπάδι που ψάχνει το γκεσέμι του, περιφέρονται ανυπάκουοι, οργισμένοι, πλήρης αρνητικών συναισθημάτων. Πριν εμφανιστεί “φύρερ” και “εθνοσωτήρας” για να συμμαζέψει τα πλήθη και να τα οδηγήσει προς την συντεταγμένη καταστροφή, πιο καλά για τους πολίτες είναι να συναισθανθούν τους ευθύνες τους και να δράσουν πολιτικά.

Η γενική ανυπακοή και η αμφισβήτηση όλων των θεσμών λειτουργεί διαλυτικά για την κοινωνία. Η διαρκής άρνηση δηλητηριάζει και αδρανοποιεί την σκέψη, ακόμα κι όταν εκφράζεται ως δικαιολογημένη αντίδραση σε προκλητικές αλχημείες της εξουσίας. 

Συνειδητά ή όχι αυτό συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας και όσο δεν διαμορφώνεται μια άλλη πειστική και ρεαλιστική πρόταση εξουσίας που να υποστηρίζεται συνειδητά από τους πολίτες, όχι διότι θα ακούγεται ωραία αλλά διότι θα είναι αναγκαία, ας είμαστε έτοιμοι για τα χειρότερα.