Η σημασία του ρόλου της κοινωνικής εργασίας στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας

Μακροσκελέστατη είναι σήμερα η συζήτηση των «ταγών» της υγείας γύρω από το φλέγον ζήτημα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Συζήτηση η οποία γίνεται επί τη βάσει διεξοδικά επεξεργασμένων προτάσεων διακεκριμένων ακαδημαϊκών, έμπειρων υπηρεσιακών παραγόντων και τεχνοκρατών. 

Όμως η επικαιρότητα του χώρου της υγείας έχει κατακλειστεί και από γνώμες που τις περισσότερες φορές γίνονται από συγκεκριμένες ομάδες που επιθυμούν να προασπίσουν κεκτημένα προνόμια, μη αντιλαμβανόμενες την ανάγκη τεκτονικών αναγκών που πρέπει να συμβούν στον χώρο.

Οι αλλαγές αυτές είναι βέβαιο ότι βασικό γνώμονα θα έχουν την τήρηση των κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας, διότι θα πρέπει πια να καταστεί αντιληπτό και στον τελευταίο αντιφρονούντα ότι η περίοδος των παχέων αγελάδων και σε αυτό τον πολύπαθο χώρο έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όμως φτάνει μόνο αυτό; 

Φτάνει μόνο να επιτευχθεί απλά μία μετάβαση από την εποχή της αλόγιστης σπατάλης στην εποχή της χρηστής διαχείρισης των παρεχόμενων πόρων, δίχως να τεθεί στο επίκεντρο της προσοχής εκείνων που χαράσσουν την περίφημη πολιτική υγείας η γενικότερη αλλαγή της νοοτροπίας του κόσμου ;

          Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για μία εκ βάθρων αλλαγή της φιλοσοφίας των πολιτών απέναντι στις υπηρεσίες υγείας, του τρόπου χρήσης αυτών, της αξιολόγησης της αναγκαιότητας της εκάστοτε παρέμβασης απέναντι στο εκάστοτε πρόβλημα. 

Παρατηρούμε σήμερα, περισσότερο από ποτέ την επιδίωξη εκείνων που κρατούν τα ηνία στον χώρο να δημιουργήσουν ένα σύστημα σύγχρονο, αποδοτικό και αποτελεσματικό που θα υλοποιεί δράσεις και πολιτικές επί τη βάσει ενός σαφώς καθορισμένου οικονομικού πλαισίου. 

Ενδεχομένως αυτό να γίνεται με κάπως δυσνόητο τρόπο αφού συχνά τίθενται στην ημερήσια διάταξη ορολογίες πρωτάκουστες για μεγάλη μερίδα ασθενών, για τις οποίες κανείς μέχρι να αποκτήσει την απαραίτητη εξοικείωση θα χρειαστεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα.

Πέραν όμως της οικονομικής διάστασης, εξίσου μείζονα σημασία έχει και η στάση του ιατρικού κόσμου. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί κανείς να τα «βάλει» με τους γιατρούς (π.χ. υπερσυνταγογράφηση, προκλητή ζήτηση, μεγιστοποίηση ιδιωτικής δαπάνης – out of pocket κ.α.) και σίγουρα αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να διαρκέσει επί μακρόν.  

Στον αντίποδα και ο ασθενής πρέπει να αποκτήσει μία άλλη θεώρηση των πραγμάτων, χωρίς φυσικά να μειώσει τον πήχη της παροχής ποιοτικών υπηρεσιών υγείας. Ο πήχης πρέπει να παραμείνει εκεί, η δυνατότητα πρόσβασης στην πρωτοβάθμια να καταστεί πιο εύκολη και ο βαθμός ικανοποίησης να αυξηθεί. Επομένως εξάγεται το συμπέρασμα πως η εξισορρόπηση της αναλογίας κόστους υπηρεσίας υγείας – αποδοτικής και ποιοτικής υπηρεσίας είναι το σύγχρονο ευαγγέλιο πάνω στο οποίο κανείς πρέπει να πορευτεί. Όμως κατά πόσο αυτό είναι εφικτό; 

Κατά πόσο είναι εφικτό για ένα ιατροκεντρικό μοντέλο να «διαπαιδαγωγήσει» τους αιτούντες υπηρεσιών υγείας πάνω στις νέες αρχές τις οποίες θα διέπει ένα  εκσυγχρονισμένο σύστημα και να βοηθήσει στην παροχή των σωστών κατευθύνσεων ;  

Στα πιο σύγχρονα συστήματα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του εξωτερικού το μοντέλο της διοργανικής ή διϋπηρεσιακής συνεργασίας αποτελεί ένα εργαλείο ολιστικής προσέγγισης των αναγκών των ασθενών. 

Οι άνθρωποι που ασχολούνται με το καθαρά ιατρικό κομμάτι προφυλάσσονται και δεν επωμίζονται επιπρόσθετο βάρος, αφού επαγγελματίες υγείας, όπως οι κοινωνικοί λειτουργοί λειτουργούν ως δέκτες των «κραδασμών» και των ειδικών ιδιαιτεροτήτων που δημιουργεί το εκάστοτε πρόβλημα. 

Αυτή η συντονιστική λειτουργία της διεπιστημονικής συνεργασίας, μπορεί να αποτελέσει το συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης ενός νέου εθνικού μοτίβου ολοκληρωμένης φροντίδας, μέσω του οποίου θα υποδεικνύεται ο σαφής καταμερισμός των εργασιών, θα ευνοείται η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας πραγματοποίησης λανθασμένων εκτιμήσεων και κατ’ επέκταση η αποφυγή της δημοσιονομικής εκτροπής.

Άλλωστε η αναγκαιότητα της συμμετοχής επιπρόσθετων ειδικοτήτων στο σύστημα πρωτοβάθμιας υγείας υπαγορεύεται μέσα και από ορισμένες βασικές αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για εκείνο, που είναι και η εξής :

·         Η συμμετοχή του κοινού

·         Η προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας

·         Η κατάλληλη τεχνολογία

·         Η Διεπιστημονική Συνεργασία

·         Η Προαγωγή της Υγείας

Διαμέσου αυτών αναδεικνύεται και αποκτά περισσότερη βαρύτητα ο ρόλος της κοινωνικής εργασίας στην πρωτοβάθμια υγεία. Το επάγγελμα της κοινωνικής εργασίας φέρει στους ώμους του την ιστορική παρακαταθήκη της διεπιστημονικής συνεργασίας και την δέσμευση για τη σημασία της έγκαιρης παρέμβασης , πρόληψης και προαγωγής της υγείας. 

Ο Κοινωνικός Λειτουργός είναι δεδομένο ότι πρέπει να έχει ενεργό συμμετοχή στην χάραξη στρατηγικής για την πρωτοβάθμια υγεία αφού η φύση του ρόλου του είναι ταυτισμένη με την υπηρέτηση των βασικών συνιστωσών του νέου - υπό κατασκευή - μοντέλου. 

Στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας υπάρχουν πολλοί ρόλοι για την κοινωνική εργασία και τους λειτουργούς της, με μερικούς εξ αυτών να είναι οι ακόλουθοι :

·         Εκτιμητής ·         Διευκολυντής ·         Διαμεσολαβητής ·         Leader ·         Σχεδιαστής στρατηγικής ·         Σύμβουλος ·         Επόπτης

·         Ερευνητής ·         Διοργανωτής ·         Συνήγορος ·         Αναλυτής ·         Αξιολογητής ·         Program Developer ·         Social Planner

Ο χαρακτήρας της κοινωνικής εργασίας την καθιστά ένα επάγγελμα που αποτελεί τον «ομφάλιο λώρο» μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών υγείας με τους έχοντες την ανάγκη των υπηρεσιών. Μέσω της δράσης των λειτουργών στο ευρύ φάσμα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, η κοινωνία και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι στον χώρο της υγείας θα αφομοιώσουν την νέα ασθενοκεντρική (patient-centered) αντίληψη με έμφαση στην πρόληψη, που επιβάλλεται να διέπει την συνεργασία με άτομα, οικογένειες, ομάδες και κοινότητες και την διασύνδεση των φυσικών, κοινωνικών, συναισθηματικών και οικονομικών παραμέτρων με την υγεία .

Θοδωρής Π. Δημόπουλος

Κοινωνικός Λειτουργός, MSc in Health Management

Αν. Μέλος του Δ.Σ. των Γ.Ν. Λαμίας – Άμφισσας - Καρπενησίου