"ΕΛΛΗΝΑΣ" - "ΤΟ ΙΔΕΩΔΕΣ ΠΡΟΤΥΠΟΝ"

Στη δύσκολη κατάσταση που βιώνουμε , σε καθημερινή βάση οι συζητήσεις δίνουν και παίρνουν. Αγανάκτηση ,φανφαρονισμοί,φωνασκίες ,απειλητικές διαθέσεις ,δηλώσεις του τύπου "είμαστε κότες" γι' αυτό και δεν αντιδρούμε,σχόλια και διαθέσεις ανατρεψιμότητας,βερμπαλισμοί, λόγια πομπώδη κ.α..Και η κατακλείδα: Πάψαμε να έχουμε εθνική αυτοπεποίθηση. 

 

Χρειαζόμαστε αμέσως ενίσχυση εθνικού συναισθήματος, αναγνώριση και πιστοποίηση της εθνολογικής μας ταυτότητας. Είμαστε Ελληνες η δεν είμαστε; ποιά είναι η εθνικοιστορική συλλογική μας συνείδηση; Αναγνωρίζουμε την ανδρεία, την ένδοξη νεοελληνική μας ιστορία; 

 

Αλήθεια, εχουμε κατανοήσει τη σημασία του να είσαι και να λέγεσαι Ελληνας ; Γνωρίζουμε πως στην νεοελληνική μας ιστορία αναγνωρίστηκε και ταυτοποιήθηκε συνειδητά για τον απλό ελληνόφωνο κάτοικο της μικρής Ελλάδας , ο όρος ,το όνομα Ελληνας; ποιά είναι η ιστορική του διαδρομή;

 

Είναι λοιπόν ευκαιρία να την ακολουθήσωμε:

 

Τον 18ο αιώνα ,στην Οθωμανική επικράτεια ,για ένα χωρικό ,δηλαδή έναν ανθρωπο της μεγάλης πλειονότητας η κοινωνική του ταυτότητα ηταν η οικογένειά του ,το χωριό του, η θρησκεία και το καθεστώς του ραγιά. Το όνομα Ελληνας δεν του έλεγε τίποτα. Δεν καταλάβαινε τι θα πεί. Από την άλλη ο ελληνκός διαφωτισμός δεν ήταν κατά κανένα τρόπο ενιαίος. Ο Ρήγας για παράδειγμα ενδιαφέρεται για την ελευθερία των λαών ,αλλά το εθνικό κράτος δεν τον απασχολεί. Ο ίδιος ονομάζει εαυτόν Ελληνα.Ο Φαναριώτης Καταρντζής είναι υπέρ της κοινής ελληνικής γλώσσας,αλλά υποστηρίζει την παραμονή στην οθωμανική κυριαρχία.Ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας ,παρότι κληρικός είναι εναντίον της οθωμανικής τυραννίας και του εκκλησιαστικού κατεστημένου. Ωστόσο ενα έλλα ρεύμα εντός του ελληνικού διαφωτισμού έχει πολύ φιλόδοξους και ρηξικέλευθους στόχους.

 

Πρόκειται για το αναδυόμενο ριζοσπαστικό ρεύμα ,το οποίο αρχικά εξφράζεται δυναμικά από τον Αδαμάντιο Κοραή.Αυτό το ρεύμα επιδιώκει να διαμορφώσει μιά νέα συλλογική συνείδηση .Θέλει να χειραφετήσει τους κατακτημένους χριστιανούς με κριτήριο την ιστορική ταυτότητα και τα φυσικά δικαιώματα που απορρέουν,δηλαδή την ελευθερία.Το βασικό ερώτημα ήταν διαρκές και πρόβαλε αναπάντητο: Είμαστε δηλαδή Ελληνες, Χριστιανοί ραγιάδες η Ρωμιοί;

 

Το ερώτημα για την ιστορική ταυτότητα των κατακτημένων πληθυσμών , αν και αρχικά σε μικρό κύκλο , προκαλεί εντονώτατες συγκρούσεις και ιδεολογικές ρήξεις.

 

Είναι προφανώς ερώτημα π ο λ ι τ ι κ ό .Η ορθόδοξη εκκλησία θέτει σε προτεραιότητα τη χριστιανική και όχι την εθνική ταυτότητα του ποιμίου της.Αυτό εχει διακηρύξει αλλωστε και ο Κοσμάς ο Αιτωλός στις περιοδείες του:"Αδελφοί μου,έμαθα πως με την χάριν του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και Θεού μας ,δεν είστε Ελληνες,δεν είστε ασεβείς,αιρετικοί, άθεοι,αλλά είστε ορθόδοξοι χριστιανοί".

 

Ωστόσο ελληνικότητα και χριστιανικότητα καθορίζονται σαν τρόποι ζωής στο αντιφατικοί. στο έπακρο.

 

Μιά αλλη ομάδα Φαναριωτών έχουν διαφορετική άποψη για το ζήτημα της ιστορικής ταυτότητας: Ως υποτελής κρατική αριστοκρατία προτιμά μιά πιό ευγενική και ...κομψήκαταγωγή που στηρίζει την τρέχουσα κοινωνική της θέση. Κι' έτσι , αποκλείοντας ως ανήκουστο το όνομα Ελληνας, προτάσσει το Ρωμιός. Δηλαδή Ρωμαίοι από το Βυζάντιο. Αυτό είναι εξυπηρετικό για τις κοινωνικές φιλοδοξίες τους.

 

Ομως οι διανοούμενοι διαφωτιστές θεωρούν εαυτούς αδιαπραγμάτευτα Ελληνες και ακατάπαυστα μάχονται γι' αυτό. Ετσι με τον καιρό, η παλιά ιδέα του Μανουήλ Χρυσολωρά και του Πλήθωνα του Γεμιστού που είχε περιπέσει στην αρχαιολατρεία και τον σχολαστικισμό αρχίζει να γονιμοποιείται στα ελληνικά μέρη από τις ιδέες του διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.Αυτές οι ιδέες συμβολίζονται με τον ελληνορωμαικό πολιτισμό και στα ελληνικά μέρη αρχίζει να καλλιεργείται ριζικά και μαχητικά από τους ελληνες διαφωτιστές μιά νέα ιστορική ταυτότητα , που απευθύνεται

και πλέον αφορά τους ελληνες ραγιάδες.

 

Ε λ λ η ν α ς , λοιπόν .Τι σημαίνει Ελληνας ; Για τους διαφωτιστές το όνομα Ελληνας δεν είναι αρχαιολατρεία ούτε εθνική ταυτότητα , είναι ένα ι δ ε ώ δ ε ς π ρ ό τ υ π ο.

 

Το όνομα Ελληνας για τους διανοούμενους του διαφωτισμού συγκροτεί μιά ταυτότητα που έρχεται σε ρήξη με το καθεστώς του ραγιά και τις υπόλοιπες τοπικές και θρησκευτικές ταυτότητες δεν τις παραβλέπει ,δεν τις αγνοεί ,δεν τις βάζει στο πλάι , θέλει όμως να τις καταστήσει δευτερεύουσες.

 

Διαφωτιστές διανοούμενοι από τη μία ,το Πατριαρχείο και ωρισμένοι Φαναριώτες από την άλλη συγκρούονται ιδεολογικά .Και η σύγκρουση προκαλεί κρίσιμο ιδεολογικό ρήγμα στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ραγιάδων και κυρίαρχων.

 

Ε λ λ η ν α ς: Σύμβολο ελευθερίας ,το οποίο ως δύναμη αρχίζει να ωθεί ιδεολογικά τις ηγετικές ομάδες των κατακτημένων πληθυσμών από τη μεσαιωνική ανατολή πρός τη νεώτερη Ευρώπη.Ο μεγάλος σύμμαχος των Ελλήνων διαφωτιστών είναι η Γαλλική Επανάσταση .Απ' αυτήν αντλούν κάθε επιβεβαίωση για το μέλλον για το οποίο αγωνίζονται. Ελληνας λοιπόν σημαίνει πρωταρχικά άνθρωπος ε λ ε ύ θ ε ρ ος.

Ο Βολταίρος αφορίζεται για τις ιδέες του δύο φορές από το Πατριαρχείο , αλλά γράφει:

" Ενας Ελληνας είναι σκλάβος ενός Γενίτσαρου

ο οποίος με τη σειρά του είναι σκλάβος ενός Αγά,

κι' αυτός ακολούθως είναι σκλάβος ενός Πασά ,

ο οποίος είναι σκλάβος ενός βεζύρη 

κι' αυτός τελικά σκλάβος του Σουλτάνου"

Αναφερόμενοι οι περισσότεροι ιστορικοί στο Δεσποτικόν της Οθωμανικότητας ηθελημένα η όχι εχουν εξωραίσει την οθωμανική δουλεία,υπερθεματίζοντας υπέρ της ανεκτικότητας της αυτοκρατορίας .Αυτό είναι λάθος.Δεν ήταν ένδειξη μεγαθυμίας το γεγονός ότι οι Οθωμανοί επέτρεψαν σχετική ανεξιθρησκεία και ό μή εξισλαμισμός των ραγιάδων .Το αντίθετο. Ηταν βασική σκοπιμότητά τους να μη εξισλαμίσουν τους πάντες ,διότι τότε δεν θα υπήρχαν ραγιάδες να δουλεύουν γι' αυτούς. Ετσι δεν τους ενδιέφερε πως θα ονομάζονται ,πιστεύντας ότι τους εξουσιάζουν απόλυτα.

 

Ετσι η αλλιώς , αυτό όμως επέτρεπε στους υπόδουλους ραγιάδες σιγά-σιγά να αποκτούν και να συντηρούν όσμωση χριστιανική από τη μία και ελληνορωμαική από την 'αλλη .Οταν οι Οθωμανοί το αντιλήφθηκαν και το συνειδητοποίησαν ήταν πλέον αργά. Οι "αφελείς" ,"ακίνδυνες" συστάσεις των ευρωπαίων διανοούμενων αρχισαν να αποτελούν για τους απλούς λαικούς στηρίγματα με ιδεολογικό περιεχόμενο και το  ισλαμικό επικυρίαρχο αρχισε να φθείρεται, να φθίνει.Ηταν και το αιτιατό για ένταση της επαναστατικότητας των ελλήνων ραγιάδων .Τώρα είχαν το βλέμμα στο ένδοξο παλιό Βυζάντιο από τη μιά και στην Ευρώπη από την άλλη. 

 

Οσο κι' αν οι προτάσεις των νεωτεριστών παρερμηνεύτηκαν , παραχαράχθηκαν, αποκρύβονταν , συσκοτίζονταν , τώρα οι ραγιάδες άρχισαν να ξεθαρεύουν και να μιλούν για ε λ λ η ν ι κ ή ιστορία .Για ένδοξα κατορθώματα των Ελλήνων προγόνων τους .Είναι και η απαρχή δημιουργίας εθνικής συνείδησης. Με τι όνομα όμως; Ρωμαίικη η Ελληνική;

 

Στην κυρίως επαναστατική Ελλάδα πολλοί πρίν την ίδρυση του Ελληνικού κράτους το δηλώνουν με την υπογραφή τους : Ιωάννης Κωλλέτης:Ελλην Πολίτης 1815.Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος : Ελλην Πολίτης 1816. Αντώνιος Οικονόμου:Ελλην Πολίτης 1817. Ο πανέξυπνος Γέρος του Μωριά αρχίζει να παροτρύνει τους ραγιάδες σε επαναστατικότητα , προτάσσοντας το όνομα Ελληνες..Μετά τα δεινά της Σφακτηρίας ,προσπαθώντας να εμφυσήσει πνέυμα ανδρείας , να συμμαζέψει το σκόρπιο και φοβισμένο ραγιάδικο στοιχείο και απευθυνόμενος κύρια στους προεστούς και τους κοτσαμπάσηδες ,γα αντίσταση ,τους στέλνει μήνυμα :" Απλωσα τα στρατεύματα εις τα προσκυνημένα χωριά ,ότι οποιο χωριό δεν γυρίσει πίσω είναι τα σπίτια του κ α η μ έ ν α , τ' αμπέλια του κ α η μ έ ν α..Θα τους αφανίσω από της γής .Τέτοιον καταφρονημένον θάνατον θα έχουν όσοι εμπροσκύνησαν τον Χιμπραήμ (Ιμπραήμ) ,από τους Ελληνες ".-

 

Είναι το όνομα Ελληνας μιά επιλογή από την ιστορία ; Ναί είναι .Οι Ελληνες εκκοσμικεύουν τον κόσμο , απορρίπτουν το νόημα που δίνει τότε για τον άνθρωπο μόνον η θρησκεία και δίνουν νόημα μέσω της ιστορίας .Οχι όμως οιασδήποτε ιστορίας, αλλά της ιστορίας της αρχαίας Αθήνας ,διότι εκεί γεννήθηκε η πολιτική ελευθερία . Το όνομα; Ελληνας αγκαλιάζει τα ιδανικά ,τις αξίες της ελευθερίας , της πολιτικής ελευθερίας των Ελλήνων .

 

Ετσι η αρχαιότητα εντάσσεται σαν ιδεολογικό σύμβολο στη δράση των διαφωτιστών εναντίον κάθε τυραννίας .

 

Η "Ελληνική Νομαρχία " η "Λόγος περί Ελευθερίας" είναι το κείμενο , το ιδεολογικό μανιφέστο της ριζοσπαστικής τάσης του ελληνικού διαφωτισμού .Κείμενο που καλεί σε εξέγερση ενάντια σε κάθε τυραννία.Είναι το σημείο καμπής ,οπου η ιστορική ταυτότητα Ελληνας πάραυτα πολιτικοποιείται...

ΣΗΜ:Το παρόν γράφτηκε με αφορμή δύο λόγους: 

1. Υστερα από μιά γόνιμη συζήτηση στη Λαμία , σχετικά με μιά μελέτη καθηγητών του Ιόνιου Πανεπιστήμιου.

2. Στην προσπάθειά μου να συνδέσω την ονοματική ελληνική ταυτότητα με την Ελληνική παραδοσιακή μουσική.

(Προδημοσίευση της πλήρους έκδοσης του βιβλίου "Ναί , είναι...Παυσίλυπα".(Μαγιά και...Μαγεία ).του Μπάμπη Μώκου.)