Το φαινόμενο της Ενδοσχολικής Βίας & του Εκφοβισμού στα ελληνικά σχολεία

Ραγδαία αυξάνονται τα ποσοστά μαθητών που έχουν πέσει θύματα συστηματικής βίας από τους συμμαθητές τους, που έχουν παραδεχτεί ότι έχουν ασκήσει οι ίδιοι κάποια μορφή ενδοσχολικής βίας ή που έχουν γίνει μάρτυρες επεισοδίων στο σχολικό περιβάλλον, σύμφωνα με έρευνες που διενεργούνται στα σχολεία της χώρας.

        

Ο ‘εκφοβισμός’, η ‘ενδοσχολική βία’ και η ‘θυματοποίηση’ (αλλιώς bullying) είναι οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ένα φαινόμενο που τελευταία έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις και θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα. Ορίζουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου. Ο έμμεσος εκφοβισμός( διάδοση μιας ψευδούς είδησης), οι απειλές, ο εκβιασμός, τα χτυπήματα, ο ρατσιστικός,  σεξουαλικός, τεχνολογικός εκφοβισμός(μέσω κινητού τηλεφώνου ή διαδικτύου), ο εξαναγκασμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός, σε συνδυασμό με την κλοπή ή την καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, συμπληρώνουν το φάσμα της ενδοσχολικής βίας.

       

Το φαινόμενο αυτό, το οποίο ξεφεύγει από το πλαίσιο ενός καβγά στο σχολείο  μικρής διάρκειας και έντασης, αλλά αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, εμφανίζεται στη σχολική πραγματικότητα και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, καθώς και στη διαδικασία της μάθησης. Ο μαθητής-θύμα κυριαρχείται από άγχος, ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αρνείται να πάει στο σχολείο με άμεση συνήθως συνέπεια την πτώση των σχολικών του επιδόσεων, ενώ συχνά παρατηρούνται σ’ αυτόν διαταραχές στην διατροφή και τον ύπνο του. Επιπροσθέτως, ο μαθητής αισθάνεται ντροπή, φόβο, μοναξιά, κατάθλιψη, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να αναπτύξει ακόμα και τάσεις αυτοκτονίας.

       

Τις περισσότερες φορές τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό αρνούνται να το συζητήσουν ανοιχτά, διακατέχονται από ενοχικές σκέψεις και  θεωρούν ότι εκείνα προκάλεσαν αυτή την κατάσταση. Επίσης, σκέφτονται ότι θα απογοητεύσουν/στεναχωρήσουν τους γονείς τους αν εκείνοι πληροφορηθούν αυτό που συμβαίνει, ενώ ταυτόχρονα θεωρούν ότι δεν μπορεί να γίνει κάτι φοβούμενοι ότι οποιοσδήποτε χειρισμός είναι ικανός να επιδεινώσει την υφιστάμενη κατάσταση. Κάθε παιδί μπορεί να γίνει θύμα, συνήθως όμως τα πιο ευαίσθητα και συνεσταλμένα παιδιά ή αυτά που αποκλίνουν με κάποιο τρόπο ( εμφάνιση, συμπεριφορά, εθνικότητα, κοινωνική ομάδα), αποτελούν τους ΄΄εύκολους στόχους΄΄ σ’ ένα παιχνίδι δύναμης και εξουσίας ανάμεσα σε ανήλικους μαθητές.

        

Αν και η εκδήλωση του φαινομένου σχετίζεται με προβλήματα των ίδιων των παιδιών, θυτών και θυμάτων, καθώς και των οικογενειών τους, οι σχολικές μονάδες και οι εκπαιδευτικοί συχνά εμφανίζονται ανέτοιμοι να το διαχειριστούν. Η πλημμελής αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών, που σε ορισμένες περιπτώσεις αποσιωπούνται προκειμένου να μην στιγματιστούν οι θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου, οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ενημέρωσης, την περιορισμένη ευαισθητοποίηση και τη σχετική άγνοια σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος από μαθητές, γονείς αλλά κατά κύριο λόγο από εκπαιδευτικούς.

       

Οι τελευταίοι, ως υπεύθυνοι της φροντίδας και της στήριξης των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον , αλλά ταυτόχρονα και ως δρώντες μέσα στη δυσκολότερη οικονομική συγκυρία των τελευταίων δεκαετιών, βιώνοντας την κρίση ανησυχούν για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, νιώθουν πίεση, θυμό και απογοήτευση, δυσχεραίνοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση διαχείρισης των προβλημάτων της σχολικής κοινότητας.

      

Ωστόσο, καθίσταται αναγκαία, επιτακτική και άμεση η ανάγκη λήψης μέτρων τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας. Χρειάζονται εκπαιδευτικοί με ειδικές γνώσεις (απαιτείται συνεχής συμβουλευτική των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές με σκοπό την ενίσχυση της μαθητικής ομάδας), ειδικοί ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων (ψυχολόγοι, παιδοψυχίατροι και κοινωνικοί λειτουργοί ώστε να παρεμβαίνουν άμεσα σε εκδηλώσεις ανάλογων φαινομένων στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα),    αλλά κυρίως χρειάζεται επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση του προβλήματος.

         

Το πρώτο βήμα όμως, και το πιο βασικό ίσως, είναι η αναγνώριση  της ύπαρξης του φαινομένου. Η χιλιοειπωμένη φράση από γονείς και εκπαιδευτικούς ΄΄Παιδιά είναι, θα μαλώσουν΄΄, οι οποίοι αρνούνται πολλές φορές την ύπαρξη ενός φαινομένου βίας που τελείται δίπλα τους και δεν έχει καμία σχέση με τα αθώα πειράγματα των παιδιών μεταξύ τους, δεν αρκεί πλέον για να προσπελαστεί η κρίση. 

         

Η αντιμετώπιση αυτού του σχολικού-κοινωνικού προβλήματος χρήζει άμεσης παρέμβασης και έχει δύο βασικά σκέλη: από τη μια πλευρά τη στήριξη του παιδιού -΄΄θύματος΄΄ και από την άλλη του παιδιού -΄΄θύτη΄΄. Και στην δεύτερη περίπτωση θα  πρέπει να αναζητηθούν οι λόγοι ανάπτυξης μιας τέτοιας συμπεριφοράς, αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων και αυτό το παιδί αποτελεί θύμα ενδοοικογενειακής βίας ή ζει μέσα σε ένα ανασφαλές οικογενειακό περιβάλλον  προσπαθώντας να καλύψει την αίσθηση ανεπάρκειας και ανασφάλειας με κάθε τρόπο.

         

Το Υπουργείο Παιδείας αναγνωρίζοντας τις διαστάσεις και τη σοβαρότητα του προβλήματος, προέβει στη δημιουργία του Παρατηρητηρίου για την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, στον ορισμό συντονιστικής επιστημονικής επιτροπής και  συντονιστή σε κάθε Περιφερειακή Διεύθυνση. Προσδοκία όλων είναι αυτές οι δομές να λειτουργήσουν και να αποδώσουν προς όφελος ολόκληρης της εκπαιδευτικής κοινότητας.

         

Η προτροπή ΄΄Μίλα, μη φοβάσαι΄΄ είναι η ιδανική αρχή για την πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο του σήμερα.  Ενημερώστε έναν ενήλικα. Εκπαιδευτικοί, ειδικοί και γονείς όλοι μπορούν να βοηθήσουν στο να σταματήσει ο εκφοβισμός.