Κοινωνική χρεωκοπία

Το 1963 ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κ. Καραμανλής, δήλωνε προεκλογικά ότι η Ελλάδα ευημερεί, για να του απαντήσει ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Γ. Παπανδρέου, «ευημερούν οι αριθμοί και πένονται οι πολίτες», φράση του έμεινε τελικά στην ιστορία ως «οι αριθμοί ευημερούν, οι άνθρωποι δυστυχούν». 

Σήμερα, 48 χρόνια μετά, φαίνεται ότι οι αριθμοί λένε την αλήθεια.

Οι κυβερνήσεις δηλώνουν ότι αντικειμενικός στόχος τους είναι η ευημερία των πολιτών τους. Για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής τους αξιοποιούν οικονομολόγους, οι οποίοι δηλώνουν ότι η οικονομική επιστήμη ανήκει στις ανθρωπιστικές επιστήμες και ως τέτοια έχει στόχο της τη βελτιστοποίηση της χρησιμότητας – ωφέλειας των πολιτών.

Πρακτικά όμως οι κυβερνήσεις δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους οικονομικούς δείκτες και μικρότερη στο πραγματικό βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους. Στη χώρα μας μετά την υπογραφή του Μνημονίου υπάρχει στροφή της κυβερνητικής πολιτικής σε πολύ συγκεκριμένους δείκτες, όπως είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος και μειωμένο ενδιαφέρον για τους «κοινωνικούς» δείκτες της οικονομίας, όπως είναι η ανεργία ή το ποσοστό του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας.

Βασική επιλογή της κυβερνητικής πολιτικής είναι να αποφευχθεί η οικονομική χρεωκοπία της χώρας. Πρόκειται για μια δύσκολη προσπάθεια και χωρίς αμφιβολία η επίτευξη της θα απαιτήσει θυσίες από τον ελληνικό λαό. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η πιθανότητα της κοινωνικής χρεωκοπίας, δηλαδή να διασωθεί οικονομικά η χώρα και να αποσαθρωθεί η ελληνική κοινωνία.

Κοινωνικά συσσίτια, άστεγοι, επαίτες, χρεωμένοι αυτόχειρες, καταθλιπτικοί άνεργοι, απεγνωσμένοι χαμηλόμισθοι και αύξηση της εγκληματικότητας συνθέτουν αργά αλλά σταθερά μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, πρωτόγνωρη σε πολλούς.

 

Μια σειρά από δείκτες δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία πιέζεται από την ύφεση. Ο ελληνικός δείκτης μιζέριας, δηλαδή το άθροισμα ανεργίας και πληθωρισμού, το 2010 έφτασε το 17,3%, κάνοντας άλμα 6% σε σχέση με το 2009 (στοιχεία Bloomberg), ενώ τους πρώτους μήνες του 2011 φαίνεται να ξεπερνά ακόμη και το 20%, κυρίως λόγω της μεγάλης αύξησης στην ανεργία, η οποία το Δεκέμβριο του 2010 έφτασε το 14,8%. Η αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα είναι πολύ γρηγορότερη σε σχέση με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, γεγονός που σημαίνει ότι πρέπει να επανεκτιμηθεί η ορθότητα των μέτρων του Μνημονίου, καθώς το κοινωνικό κόστος είναι μεγαλύτερο του προβλεπόμενου και τα οικονομικά αποτελέσματα χαμηλότερα των προβλέψεων (υστέρηση πάνω από 870 εκατ. Ευρώ το πρώτο 2μηνο στα δημόσια έσοδα).

Στην Ελλάδα, το 19,7% του πληθυσμού απειλείται από τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, έναντι 16,3% που είναι ο μέσος όρος στην Ε.Ε. (στοιχεία Eurostat, 2009). Δυστυχώς, αποδεδειγμένα, η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες που αφενός εμφανίζουν ανισοκατανομή εισοδήματος και αφετέρου οι μεταβιβαστικές πληρωμές του κράτους δεν ανακουφίζουν σε μεγάλο βαθμό τα άτομα που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας.

Ειδικότερα, το 20% των πιο πλούσιων Ελλήνων έχει 5,8 φορές υψηλότερο εισόδημα από το 20% των πιο φτωχών Ελλήνων, όταν ο αντίστοιχος δείκτης στην Ε.Ε.- 27 είναι 4,9 φορές (στοιχεία Eurostat, 2009). Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα και με τη χρήση του δείκτη Gini, που επιτρέπει να ληφθεί υπόψη η συνολική κατανομή των εισοδημάτων. Το 2009 ο συντελεστής Gini ανέρχονταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο 30,4% (μέσος όρος), ενώ στην Ελλάδα έφτανε στο 33,1%, δηλαδή και με αυτόν το δείκτη η Ελλάδα κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις σε ό,τι αφορά την ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος.

Σε σχέση με τις μεταβιβαστικές πληρωμές, επισημαίνεται ότι, με βάση τα στοιχεία της Eurostat για το 2009 στην Ελλάδα η επίδραση τους είναι σχετικά περιορισμένη στην αντιμετώπιση του κινδύνου της φτώχειας. Ο κίνδυνος της φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά των οποίων το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα είναι χαμηλότερο του ορίου της φτώχειας, το οποίο ορίζεται στο 60% του εθνικού διάμεσου εισοδήματος) στην Ελλάδα ανέρχεται σε 19,7% από 22,7% προ των μεταβιβαστικών πληρωμών, δηλαδή υποχωρεί μόλις 3% όταν στην Ε.Ε. – 27 η αντίστοιχη μείωση φτάνει το 8,8%, δηλαδή από το 25,1% στο 16,3%.

Τα παραπάνω στοιχεία, που παρουσιάζουν τις μεγάλες οικονομικές ανισότητες στην Ελλάδα, αποδεικνύουν την αναποτελεσματικότητα των κοινωνικών πολιτικών αναδιανομής εισοδήματος και στήριξης των οικονομικά ασθενέστερων τμημάτων του πληθυσμού της χώρας. Πρόσφατα τέθηκε το ζήτημα της διακοπής των επιδομάτων ανεργίας σε ανέργους που έχουν άλλα εισοδήματα ή σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Η επανεξέταση του συνόλου των μεταβιβαστικών δαπανών στη βάση των περικοπών είναι άκαιρη και θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές τώρα περισσότερο παρά ποτέ είναι αναγκαίες για να μειωθεί ο κίνδυνος της κοινωνικής χρεωκοπίας. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να εξεταστούν τρόποι ώστε οι μεταβιβαστικές πληρωμές να είναι πιο αποτελεσματικές και να διοχετεύονται σε αυτούς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη, κάτι που όπως έδειξαν και τα στοιχεία της Eurostat δυστυχώς δεν συμβαίνει στην Ελλάδα.

 

Η συγκυρία της βαθειάς οικονομικής ύφεσης που αντιμετωπίζει η χώρα δημιουργεί νέα δεδομένα, που αναμένεται να διογκώσουν το ήδη υπάρχον πρόβλημα της φτώχειας, αλλά και τις εισοδηματικές ανισότητες. Η ύφεση συνεπάγεται μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των ασθενέστερων, που σημαίνει κίνδυνο ανέχειας για ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, τα οποία προβλέπεται να αντιμετωπίσουν αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών τους. Η αποφυγή της οικονομικής χρεωκοπίας της χώρας δεν πρέπει να έχει ως συνέπεια την χρεωκοπία των πολιτών.

Θανάσης Ζεκεντές

Οικονομολόγος