Ο «ευνουχισμός» της ΕΚΤ και η κρίση χρέους

Ιστορικά οι Κεντρικές Τράπεζες λειτουργούσαν, μεταξύ άλλων, ως πιστωτικά ιδρύματα τελευταίου δανεισμού των κυβερνήσεων. Σε περιόδους που οι κυβερνήσεις αδυνατούσαν να δανειστούν, είτε μέσω ομολόγων είτε δανείων, από ιδιώτες ή τράπεζες του εσωτερικού ή του εξωτερικού, κατέφευγαν στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας και δανείζονταν απ’ αυτή.

Το τίμημα του δανεισμού από την Κεντρική Τράπεζα είναι ο πληθωρισμός. Ο δανεισμός από την Κεντρική Τράπεζα συνεπάγεται έκδοση νέου χρήματος, με αποτέλεσμα την αύξηση του συνολικού χρήματος  που κυκλοφορεί στην αγορά και τη μείωση της πραγματική του αξίας μέσω της αύξησης των ονομαστικών τιμών. Στο παρελθόν υπήρξαν κυβερνήσεις που για εκλογικούς λόγους χρησιμοποιούσαν την έκδοση νέου χρήματος συστηματικά και όχι ως τελευταίο καταφύγιο δανεισμού.  Το κόστος του δημόσιου δανεισμού μεταφερόταν στο κοινωνικό σύνολο, καθώς το χρήμα των κατοίκων της χώρας έχανε αναλογικά την αξία του, χωρίς οι κάτοικοι να αντιλαμβάνονται απόλυτα πως η έκδοση νέου χρήματος για την κάλυψη δημόσιων αναγκών αποτελούσε μια σιωπηρή «φορολογία» για όλους τους καταθέτες.

Με την οικοδόμηση της Ευρωζώνης οι Γερμανοί, οι οποίοι από την εποχή του υπερπληθωρισμού του Μεσοπολέμου απεχθάνονται τον υψηλό πληθωρισμό, έθεσαν ως βασικό όρο για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) τη διατήρηση χαμηλού πληθωρισμού, μέσω των εργαλείων της νομισματικής πολιτικής (επιτόκια, ρευστότητα κοκ). Παράλληλα, αξίωσαν και πέτυχαν να πάψει η ΕΚΤ να λειτουργεί ως φορέας τελευταίου καταφυγίου δανεισμού των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης.  

Πρακτικά αυτό είχε ως αποτελέσματα α) τη δημιουργία ενός ισχυρού – σκληρού νομίσματος το οποίο κατάφερε να γίνει το δεύτερο σημαντικότερο νόμισμα παγκοσμίως μετά το δολάριο, β) να οδηγήσει σε απώλεια ανταγωνιστικότητας των χωρών που δεν θα μπορούσαν να μειώσουν τα κόστη παραγωγής τους και να προωθήσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, καθώς χωρίς υποτίμηση του ευρώ τα προϊόντα τους ήταν ακριβά στις διεθνείς αγορές, γ) την ανάγκη το σύνολο των δημόσιων δαπανών να καλύπτεται είτε μέσω φορολογικών εσόδων είτε μέσω δανεισμού από τον ιδιωτικό τομέα.

Πρακτικά, η Ευρωζώνη ευνόησε τις χώρες που εκμεταλλεύτηκαν τη μεγάλη ενιαία αγορά για να αξιοποιήσουν τις οικονομίες κλίμακας και άφησε στο περιθώριο τις χώρες που θαμπώθηκαν από το φθηνό – εύκολο χρήμα και έμειναν πίσω σε μεταρρυθμίσεις τη δεκαετία του 2000. Η κρίση του 2008 απλά ανέδειξε γρηγορότερα ένα πρόβλημα που αργά ή γρήγορα θα εμφανιζόταν στην Ευρωζώνη. Η ύφεση έκανε σαφές στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου πως το τίμημα για το σταθερό και αξιόπιστο Ευρώ είναι η εσωτερική υποτίμηση, η προώθηση δράσεων που ευνοούν την παραγωγικότητα, η βελτίωση των υποδομών και η μείωση του κόστους της δημόσιας διοίκησης, η οποία θα πρέπει να βοηθά και όχι να ανακόπτει την επιχειρηματικότητα.

Στην παρούσα φάση, η ύφεση έχει ουσιαστικά αποδυναμώσει τις τεράστιες προσπάθειες των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου να διορθώσουν τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα. Η ανατροφοδοτούμενη από τα μέτρα ύφεση καθιστά τις θυσίες των λαών ανεπαρκείς για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Οι Βόρειες χώρες δημιουργούν ενοχικά σύνδρομα στις Νότιες, παραβλέποντας πως η ανάπτυξη τους στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στο ενιαίο νόμισμα, το οποίο οι πολιτικές τους ηγεσίες είχαν την προνοητικότητα να αξιοποιήσουν σε όφελος των χωρών τους. 

Για να μείνει ζωντανή η Ευρωζώνη, να μην πάνε χαμένες οι θυσίες των χωρών του Νότου και να πάψουν οι Βόρειες χώρες να διαμαρτύρονται για τη στήριξη που δίνουν στις χώρες του Νότου, υπάρχει πλέον μια μόνο λύση. Πρέπει να αλλάξουν οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες και να επιτραπεί στην ΕΚΤ να λειτουργήσει ως καταφύγιο τελευταίου δανεισμού για τις χώρες της Ευρώπης που αντιμετωπίζουν οξύτατη κρίση χρέους.

Με τον τρόπο αυτό θα δοθεί στις αγορές το ισχυρότερο δυνατό μήνυμα. Θα γίνει σαφές πως η Ευρωζώνη θα παραμείνει ενωμένη και θα συνεχίσει με την ίδια σύνθεση χωρών και στο μέλλον. Χορηγώντας στην ΕΚΤ τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως καταφύγιο τελευταίου δανεισμού, είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι αγορές θα δανείσουν τις χώρες που έχουν ανάγκη, καθώς ξέρουν πως αυτές δε θα χρεοκοπήσουν. 

Με μια τέτοια κίνηση θα αρθούν οι αβεβαιότητες που έχουν τελματώσει την εμπιστοσύνη επενδυτών και καταναλωτών στην Ευρωζώνη, ευνοώντας την επιστροφή στην ανάπτυξη. Η λειτουργία της ΕΚΤ ως καταφύγιο τελευταίου δανεισμού θα πρέπει να είναι περιορισμένη και να ενεργοποιείται μόνο ύστερα από ομόφωνη απόφαση των χωρών της Ευρωζώνης σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα καταστρατήγησης από τις χώρες – μέλη της Ευρωζώνης. 

Παράλληλα, οι χώρες του Νότου, έχοντας κερδίσει τον αναγκαίο χρόνο, θα πρέπει να ολοκληρώσουν την εξυγίανση των δημοσιονομικών τους και την προώθηση αλλαγών που θα ενισχύσουν την επιχειρηματικότητα, καθιστώντας τις χώρες τους ανταγωνιστικές μέσα στο ενιαίο Ευρωπαϊκό νόμισμα. 

Αν δε γίνει τίποτα από τα παραπάνω, τότε στα αμέσως επόμενα χρόνια δεν θα υπάρχει κοινό νόμισμα ή , ακόμα και αν υπάρξει, θα καλύπτει μια μικρή γεωγραφική περιοχή της Ενωμένης Ευρώπης.

Θανάσης Ζεκεντές

Οικονομολόγος