Οικονομική σταθεροποίηση vs Κοινωνικής Αποσταθεροποίησης

Η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη τείνει να αλλάξει τη ζωή των Ευρωπαίων, ιδιαίτερα στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Η ανεξέλεγκτη γιγάντωση του τραπεζικού συστήματος δημιούργησε το 2008 μια σοβαρή χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία κλόνισε ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα.

Τα κράτη έριξαν σανίδα σωτηρίας στις τράπεζες, αναλαμβάνοντας το κόστος διάσωσης τους, με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά τους. Οι τράπεζες είχαν κερδίσει τα προηγούμενα χρόνια υπερκέρδη από τον όγκο των δανείων που χορήγησαν, αλλά όταν οι δανειολήπτες δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν τα δάνεια τους, τότε το κόστος το ανέλαβαν οι φορολογούμενοι μέσω των προγραμμάτων στήριξης.

Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, χωρίς εθνικότητα και πατρίδα, μόλις ανένηψε, με τη βοήθεια των κρατών, επιτέθηκε στα ίδια τα κράτη κερδοσκοπώντας σε βάρος των δημοσίων χρεών για να ανακτήσει και να πολλαπλασιάσει τα κέρδη του. Τα κράτη με τη σειρά τους για να αντέξουν επέβαλαν πολιτικές λιτότητας, που περιορίζουν το ατομικό εισόδημα, αποδομούν τα κοινωνικά κεκτημένα και δημιουργούν αίσθημα φόβου. Οι κυβερνήσεις δηλώνουν ότι αντικειμενικός στόχος τους είναι η ευημερία των πολιτών τους. Πρακτικά όμως οι κυβερνήσεις δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους οικονομικούς δείκτες και μικρότερη στο πραγματικό βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους. Είναι προφανές πως στο καπιταλιστικό σύστημα η επιβίωση του συστήματος προέχει.

Στη χώρα μας μετά την υπογραφή του Μνημονίου υπάρχει στροφή της οικονομικής πολιτικής σε πολύ συγκεκριμένους δείκτες, όπως είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος και μειωμένο ενδιαφέρον για τους «κοινωνικούς» δείκτες της οικονομίας, όπως είναι η ανεργία ή το ποσοστό του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας. Βασική επιλογή της ακολουθούμενης πολιτικής είναι να αποφευχθεί η οικονομική χρεωκοπία της χώρας. Πρόκειται για μια δύσκολη προσπάθεια και χωρίς αμφιβολία η επίτευξη της απαιτεί θυσίες από τον ελληνικό λαό. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η πιθανότητα της κοινωνικής αποσταθεροποίησης, δηλαδή στην προσπάθεια να διασωθεί οικονομικά η χώρα τελικά να αποσαθρωθεί η ελληνική κοινωνία.

Κοινωνικά συσσίτια, άστεγοι, επαίτες, χρεωμένοι αυτόχειρες, καταθλιπτικοί άνεργοι, απεγνωσμένοι χαμηλόμισθοι και αύξηση της εγκληματικότητας συνθέτουν αργά αλλά σταθερά μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, πρωτόγνωρη σε πολλούς.

Μια σειρά από δείκτες δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία πιέζεται από την ύφεση. Ο ελληνικός δείκτης μιζέριας, δηλαδή το άθροισμα ανεργίας και πληθωρισμού, το Δεκέμβριο του 2011 έφτασε το 23,4%, έχοντας αύξηση 3,4% σε σχέση με το 2010, κυρίως λόγω της μεγάλης αύξησης στην ανεργία, η οποία το Δεκέμβριο του 2011 έφτασε το 21% από 14,8% ένα χρόνο πριν. Η αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα είναι πολύ γρηγορότερη σε σχέση με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, γεγονός που σημαίνει ότι πρέπει να επανεκτιμηθεί το ακολουθούμενο μίγμα οικονομικής πολιτικής, καθώς το κοινωνικό κόστος είναι μεγαλύτερο του προβλεπόμενου και τα οικονομικά αποτελέσματα χαμηλότερα των προβλέψεων (συνεχείς υστερήσεις των δημόσιων εσόδων και αποκλίσεις από των δημοσιονομικών στόχων λόγω της ύφεσης).

Στην Ελλάδα, το 27,7% του πληθυσμού απειλείται από τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, έναντι 21,6% που είναι ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη (στοιχεία Eurostat, 2010). Δυστυχώς, αποδεδειγμένα, η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες που αφενός εμφανίζουν ανισοκατανομή εισοδήματος και αφετέρου οι μεταβιβαστικές πληρωμές του κράτους δεν ανακουφίζουν σε μεγάλο βαθμό τα άτομα που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας.

Ειδικότερα, το 20% των πιο πλούσιων Ελλήνων έχει 5,6 φορές υψηλότερο εισόδημα από το 20% των πιο φτωχών Ελλήνων, όταν ο αντίστοιχος δείκτης στην Ευρωζώνη είναι 4,9 φορές (στοιχεία Eurostat, 2010). Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα και με τη χρήση του δείκτη Gini, που επιτρέπει να ληφθεί υπόψη η συνολική κατανομή των εισοδημάτων. Το 2010 ο συντελεστής Gini ανέρχονταν στην Ευρωζώνη στο 30,2% (μέσος όρος), ενώ στην Ελλάδα έφτανε στο 32,9%, δηλαδή και με αυτόν το δείκτη η Ελλάδα κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις σε ό,τι αφορά την ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος.

Σε σχέση με τις μεταβιβαστικές πληρωμές, επισημαίνεται ότι, με βάση τα στοιχεία της Eurostat για το 2010 στην Ελλάδα η επίδραση τους είναι σχετικά περιορισμένη στην αντιμετώπιση του κινδύνου της φτώχειας. Ο κίνδυνος της φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά των οποίων το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα είναι χαμηλότερο του ορίου της φτώχειας, το οποίο ορίζεται στο 60% του εθνικού διάμεσου εισοδήματος) στην Ελλάδα ανέρχεται σε 20,1% από 23,8% προ των μεταβιβαστικών πληρωμών, δηλαδή υποχωρεί μόλις 3,7% όταν στην Ευρωζώνη η αντίστοιχη μείωση φτάνει το 8,8%, δηλαδή από το 24,9% στο 16,1%. Δηλαδή, στην Ελλάδα τα επιδόματα δεν είναι στοχευμένα και δεν ανακουφίζουν ουσιαστικά τους ασθενέστερους.

Τα παραπάνω στοιχεία, που παρουσιάζουν τις μεγάλες οικονομικές ανισότητες στην Ελλάδα, αποδεικνύουν την αναποτελεσματικότητα των κοινωνικών πολιτικών αναδιανομής εισοδήματος και στήριξης των οικονομικά ασθενέστερων τμημάτων του πληθυσμού της χώρας. Πρόσφατα τέθηκε το ζήτημα της επανεξέτασης των επιδομάτων σε πολίτες που έχουν άλλα εισοδήματα ή σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Η επανεξέταση του συνόλου των μεταβιβαστικών δαπανών στη βάση των περικοπών είναι άκαιρη και θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές τώρα περισσότερο παρά ποτέ είναι αναγκαίες για να μειωθεί ο κίνδυνος της κοινωνικής χρεωκοπίας και αποσταθεροποίησης. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να εξεταστούν τρόποι ώστε οι μεταβιβαστικές πληρωμές να είναι πιο αποτελεσματικές και να διοχετεύονται σε αυτούς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη, κάτι που όπως δείχνουν και τα στοιχεία της Eurostat δυστυχώς δεν συμβαίνει στην Ελλάδα.

Η συγκυρία της βαθειάς οικονομικής ύφεσης που αντιμετωπίζει η χώρα δημιουργεί νέα δεδομένα, που αναμένεται να διογκώσουν το ήδη οξύ πρόβλημα της φτώχειας, αλλά και τις εισοδηματικές ανισότητες. Η ύφεση συνεπάγεται μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των ασθενέστερων, που σημαίνει κίνδυνο ανέχειας για ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, τα οποία προβλέπεται να αντιμετωπίσουν αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών τους. Η αποφυγή της οικονομικής χρεωκοπίας της χώρας δεν πρέπει να έχει ως συνέπεια την χρεωκοπία των πολιτών. Άλλωστε αν στην προσπάθεια οικονομικής σταθεροποίησης της χώρας προηγηθεί η κοινωνική αποσταθεροποίηση της χώρας, τότε ακόμη και η οικονομική σταθεροποίηση θα είναι ανέφικτη. Συνεπώς στην παρούσα φάση παράλληλα με μέτρα οικονομικής ανάκαμψης και δημοσιονομικής εξυγίανσης θα πρέπει να υιοθετηθούν και μέτρα στοχευμένης αναδιανομής εισοδήματος στη χώρα.