« ΑΜΑΝΕΣ ο …ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΣ».- Περιοδολόγηση στο Ρεμπέτικο -Νο 10.-

Θε’ νά’ρθει αυγή να σηκωθώ

βαθειά ν’ αναστενάξω.

Τις πίκρες και τα βάσανα

μακριά να τα πετάξω..».

                                     

Για λόγους  πολιτικής σκοπιμότητας, επιδεικτικής υποκριτικής δυτικοστροφής και υπαινικτικού «αυτοκαθαρμού»-απαλλαγής από διαθέσεις του «βαθέος» τουρκισμού, στις  7-11-34, ο Κεμάλ Αττατούρκ απαγορεύει  με  νόμο  στην Τουρκία τους αμανέδες. Στις προσφυγογειτονιές του Πειραιά και  της Αθήνας  οι κάτοικοι  δεν τους αποχωρίζονται ,αφού από μικρά  παιδιά τους έχουν σαν βιωματική αντίληψη. Οι  ίδιοι  διακηρύσσουν  : «Για τους άλλους ο…μανές είναι μουρμούρα. Για μας  η …προσευχή  μας».

    

Πολλοί αναδεικνύονται  ενάντιοι στον αμανέ.Πρώτος και καλλίτερος ο Μεταξάς ,που αντιπαθώντας κάθε τι που «θύμιζε» ανατολή, αρχές του 1937 ,τον απαγορεύει  ρητά,γιατί ,λέει, «θυμίζει τουρκισμό»!!

                              

Ο Κεμάλ Αττατούρκ

     

Για τη μουσική ιστορία ,ο αμανές η «μανές» είναι ένα περιούσιο ερμηνευτικά  είδος που συναντάται αρχικά σε γυρω-πολίτικες η μικρασιάτικες  εθιμικές  γιορταστικές η παρείστικες μουσικές συνευρέσεις του απλού λαικού στοιχείου.Αργότερα μεταφέρεται στα διάφορα Καφέ αμάν,Καφέ σαντούρ κ.λ.π. της πόλης και της Σμύρνης και με τη σειρά του στον ελλαδικό χώρο από το 1987 και εμπρός.

     

Ο αμανές η …μανές , εκφράζεται με απροσμέτρητη βαθειά συναισθηματικότητα (κοινώς νταλγκά) και τον χαρακτηρίζει βαθειά «μολπή»=τραγουδιστική απόδοση.Κατα το ερμηνευτικό μέρος του επισημαίνεται παρατεταμένη φωνητική κλιμάκωση του κύριου ερμηνευτή .Ετυμολογικά είναι συμφυρμός των τούρκικων λέξεων «αμάν»=έλεος ,οίκτος  και «μανές»=λιανοτράγουδο,δίστιχο.Κατά δε την έκφραση του χρησιμοποιούνται και επιφωνήματα εκτός απ’το «αμάν» και τα: Μεντίτ=βοήθειa (από το τούρκικο Medet) ,καθώς και Γιαρέι=αγαπημένος, λατρευτός εραστής (από το τούρκικο Yar).

  Ενέχει συναισθηματικά παθητική πρωτότυπη ερμηνεία, σεβνταλίδικη,νταλκαδιάρικη με κυρίαρχα στοιχεία το παράπονο , την οδύνη τον καημό και στιχουργικά δεδομένα φιλοσοφίας ζωής.

         

Κατά προέλευση ο ήχος και ο μουσικός συνθετικός του τρόπος χουν ευθεία σχέση-σύνδεση με τον βυζαντινό τρόπο μουσικής έκφρα σης και ανήκουν στο «εναρμόνιο γένος».

      

Στον αμανέ ο τραγουδιστής που αρχικά ήταν  απλό λαικό μέλος παρέας και βέβαια ερασιτέχνης ,είναι ατομο φωνητικά προικισμένο στον υπέρτατο βαθμό-«ευλογημένο».Οι δυνατότητές του υπερβαίνουν την διατονικότητα της συνήθους οκτάβας και έχει άμεση σχέση με την ψαλτική. Για τούτο και εξαιρετικοί αμανεντζήδες στη χώρα  μας συναντώνται ως επιφανείς πρωτοψάλτες.

      

Στο βιβλίο της («Μουσική λαογραφία στην Ελλάδα»-1935), η σπουδαία Μέλπω Μερλιέ αναφέρει πως :«Κάποιος πρόσφυγας στα Βουρλά (Σκάλα Βουρλών-25 χλμ.από τη Σμύρνη),πρίν τραγουδήσει τον αμανέ ασκείται σε ψαλμωδίες ορθόδοξες,γιατί μόνο έτσι μπορούσε να βρεθεί συναισθηματικά  και φωνητικά σε κλίμα αρμόζον».

          

Βασικά ιδιότυπα χαρακτηριστικά στον αμανέ είναι η κλιμάκωση της φωνής,οι «τετερισμοί» (ψαλτικό  χριστιανικό  τεριρέμ) -το «τσά κισμα» η «τσαλκάντζα» ,μόνο από τον βασικό ερμηνευτή,με ακόλου θο την «επωδό» (το ρεφραίν) ,που συνήθως το τραγουδά όλη η ομήγυρη.

    

Σπουδαίοι χαρακτηρίζονται ως αμανέδες οι Ταμπαχανιώτικοι, οι Σμυρνιώτικοι και οι Μπουρνοβαλιώτικοι που σφραγίζουν –πιστοποιούν την βυζαντινή μουσική συνέχεια,κάτι πού αναγνώρισε ο Ελληνικός λαός και για τούτο τους υιοθέτησε απόλυτα.

     

Σημαντικοί πρώτοι αμανεντζήδες ηταν οι Καρίπης,και ο Μιχάλης κατα κόσμον «Νταλγκάς».Αργότερα οι Αντώνης Διαμαντίδης (Νταλγκάς) και Τέτος Δημητριάδης. Επίσης, κατά τη γνώμη των ειδικών και κοινή παραδοχή ,δύο ηταν πιο ύστερα με την παρέλευση των χρόνων  οι μεγαλύτεροι αμανεντζήδες : Ενας,ο Στράτος Παγιουμντζής και ο άλλος ο σπουδαιότερος Τούρκος αμανεντζής ,ο Χαφίζ  Μπουρχάν.

     

     

΄Αλλος  μέγας αμανεντζής υπήρξε και ο Παναγιώτης Τούντας, ο διασημότερος συνθέτης της Σμυρνέικης Σχολής, που ονομάζεται «μάστορας της προσφυγιάς» και συνδιαμορφωτής του ρεμπέτικου στην Ελλάδα. Μεγάλοι αμανεντζήδες αναδείχθηκαν  οι, Μήτσος Ατραίδης,Κώ στας θωμαίδης,Πούλος,Μπάμπης Παναγής.Θαυμάσιος και  το… Σαμιωτάκι (Κώστας Ρούκουνας),καθώς και ο απαράμιλλος Κώστας Νούρος.Σπουδαίος αμανεντζής ηταν και ο Γιώργος Παπασιδέρης. Καταπληκτικός στο είδος αποδείχτηκε το Βαγγελλάκι (Ευάγγελος Σωφρονίου).Από γυναίκες η Ρόζα Εσκεάζυ,η Ρίτα Αμπαντζή,η Αμα λία Βάκα ,η Μαρίκα Παπαγκίκα ,η Μαρίκα Καναροπούλου η «Τουρ καλίτσα»κ.α.

Για την ιστορία η πρώτη ηχογράφηση αμανέ γίνεται  το 1906 στην Αθή να και την Κωνσταντινούπολη ταυτόχρονα .από τον Γιάγκο Ψαμαθιανό και τον Πέτρο Ζουναράκη με τίτλο «Γιατί σκληρή και άπονη».

      

Σχετικά τώρα με την ρίζα προέλευσης του αμανέ η μανέ,ο Ελληνας αναγνωρίζει το είδος σαν βυζαντινή μελωδική μουσική συνέχεια, αλλά και το συνδέει εκφραστικά κατά την εκφορά με τους αρχαίους ραψωδούς.Πολλοί επιμένουν πως ο αμανές είναι «τουρκοσπορίτικος».Ομως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον τούρκικο και τους ελληνικούς αμανέδες που συντίθεται από περίφημα λαικά στιχουργήματα. Μουσικολόγοι και ειδικοί λογίζουν τον ελληνικό αμανέ  σαν τύπο τραγουδιού ,μονοφωνικού κυρίως , που εχει άμεση συγγένεια με το κλέφτικο,το ριζίτικο και τα τραγούδια «της τάβλας»,(διάρκεια εκφραστική), και πως δεν ερμηνεύεται μονότονα (αλα τούρκα).Αυτό και τον κάνει να διαφέρει από τον τούρκικο. Επίσης ο αμανές αποτελεί αναπόσπαστο μέρος –κομμάτι του ρεμπετικού ύφους –τραγουδιού.

        

Οι ελληνικοί αμανέδες εχουν σαν βασική θεματολογία την ξενιτειά, τον ξεριζωμό,τον αποχωρισμό από αγαπημένα πρόσωπα, την μετανάστευση κ.λ.π., την ερωτική προσμονή, την απονιά, την αδικία,την απογοήτευση, την απελπισία και επισημαίνουν –εξωτερικεύουν βαθειά συναισθηματική ταλάντωση οδύνης, με καημό,παράπονο,πόνο, οίκτο κ.α.

      

Πέρα από τον Μεταξικό Μανιαδάκικο διωγμό ,αφού για χρόνια πολλά ο αμανές εθεωρείτο μουσικό είδος παραξηγημένο, αντιμετώπισε σαν συνεπίκουρο λυσσαλέο κατήγορο και τον τύπο της εποχής που εν πολλοίς εξέφραζε την κουλτούρα της μπουρζουαζίας:

«Εκμανείς και τους κραυγάζοντας και τους ακούοντας ποιών ο

Αμανές».Ετσι αρχίζει ένα αρθρο της «Καθημερινής» (17.9.1936).

Υπογραφή :Νίκος Μοσχόπουλος ..

     

Υπήρξαν βέβαια και άλλοι ,παλιότεροι και παλιότερα πού πολέμησαν ανελέητα,που μίσησαν το ρεμπέτικο και βέβαια το αμανέ. Ενας απ’ αυτούς, ο «υπερεθνικόφρων»Ζαχαρίας Παπαντωνίου, γύρω στα 1920,θεωρώντας το ρεμπέτικο σαν «απόλυτο κίνδυνο για το κατεστημένο» ξιφουλκεί και  γράφει:

       

«Τι καθόμαστε ψυχροί και αδιάφοροι μπροστά σ’ έναν κίνδυνο που απειλεί την ύπαρξη του Εθνους μας .Τον κίνδυνο που προσθέθηκε κοντά στους άλλους το τραγούδι που λέγεται αμανές.Πρέπει να το αντιλειφθούμε και να λάβουμε τα μέτρα μαςπρίν είναι αργά,πως τέτοια τραγούδια αποτελούνε κίνδυνο για την Δημόσια Τάξη…

         

Στην Αθήνα  κύκλοι  ειδικών  σκύβουν  στα μουσικά χαρακτηριστικά  του  νέου  είδους.Επιφανείς  μουσικολόγοι όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος και  ο Δ/ντής του Ωδείου Αθηνών Δημ.Σφακιανάκης εκφράζουν  την  άποψη  πως  το  είδος «δεν αποτελεί  κίνδυνον  διά την μουσικήν πρόοδον…».

        

Ο Μανόλης Καλομοίρης, επίσης συνειδητά αντίθετος στο ρεμπέτικο ,περιέργως (;)υπερασπίζεται τον αμανέ,δηλώνοντας με στόμφο ότι τον προτιμά  από τα «ξενόφερτα  δυτικά,ότι είναι η…ψυχή της Ανατολής και  έχει πολλά στοιχεία εξελίξιμα…».Προφανώς …θυμάται «ευτυχώς» την Ιωνική καταγωγή του!

       

Ο Σωτήρης Σκίπης , ακαδημαικός  και  ποιητής πρωτοστατεί σε αγώνα κατασυκοφάντησης του ρεμπέτικου.Το ίδιο και η εφημερίδα «Εθνος»  που στις  27.5.1936  δημοσιεύει άρθρο υπό  τον τίτλο «Πρεζακισμοί».

         

Ο Αιμίλιος Σαββίδης, στιχουργός ελαφρών τραγουδιών και κριτικός, περιχαρής  όταν στη  Μεταξική  δικτατορία επιβάλλονται τα γνωστά  μέτρα  λογοκρισίας, αποφαίνεται  μέσω του τύπου της εποχής: «Ευτυχώς  έχομεν τόσον  ωραία και καθαρώς ελληνικά μοτίβα, που δεν υπάρχει ουδεμία ανάγκη  να παίρνωμεν τις μουσικές εκφράσεις της τουρκικής λαικής  μουσικής , τις οποίες πρό πολλού απηγόρευσεν  η  τουρκική  κυβέρνησις , η  οποία επίσης φροντίζει να εξευμενίσει  την  μουσικήν  του  τόπου της…». Πίσω από τα ψευδώνυμα, όπως Σαβαίμ, Βοσπορινός η Ν.Δέλτας υποκινεί τεράστιο ,παροιμιώδη καταγγελτικό κλίμα ενάντια σε κάθε ρεμπέτικη εκφραστικότητα.

Ομως, καίτοι μέγας πολέμιος  αρχικά,  αποδεικνύεται   μέγας   «κολοτούμπας»,  προσχωρώντας ,ποιος  ξέρει  γιατί ,τελικά  κι’ αυτός  στους «συμπαθούντες». Ετσι αν και αρχικά διαπρήσιος κατήγορος επιδεικνύει τεράστια μεταστροφή, όντας  αυτός που το 1935  γράφει τους στίχους σε ένα από τα βαρύτερα χασικλίδικα της εποχής.Πρόκειται για το περίφημο «Είμαι πρεζάκιας» η «Πρέζα όταν πιείς» . Στην πρώτη εκτέλεση ερμηνεύει η Ρόζα Εσκενάζυ.

         

Αναρίθμητοι είναι οι αμανέδες  που συναντά κανείς  στην οθωμανοκρατούμενη Σμύρνη, στην Πόλη ,αλλά και σε εκδηλώσεις  σε όλο το Μικρασιάτικο τόξο,που από εκεί  πάρα πολλοί περνούν στην νησιωτική Ελλάδα που τους λατρεύει. Από το 1918  και ύστερα και κυρίως  μετά την Μικρασιατική καταστροφή  πρόσφυγες  μουσικοί  «ταιριάζουν» αμανέδες  που κατά μέγα μέρος θεματολογικά αναφέρονται  στην ιστορία και τα δεινά  της Σμύρνης, της Πόλης ,του Πέραν, της Ερυθραίας, στα Αλάτσατα  και  γενικώτερα στην προσφυγιά.

         

Κι’ αφού πλήθος από Σμυρνιούς «παιχνιδοπαίχτες»  παίζουν τώρα και τραγουδούν στην Ελλάδα ,μαζί με τα Σμυρνέικα ,τα Πολίτικα  κ.α Ρεμπέτικα ,συνεχίζουν να  τραγουδούν σπουδαίους αμανέδες ,όπως πα ρακάτω:

1.-* Ευάγγελος Σωφρονίου,1926. «Να μ’ αγαπάς».-

       «Μικρή ελπίδα μού’δωσες  και βάσανο μεγάλο.

         Πές μου το πώς θα μ’ αγαπάς ,κι’ ας υποφέρω

         κι’ άλλο».-Μινόρε  μανές.

         Δίσκος  POLYDOR   V  45098.

2.-* Δημ.Μασσέλος-Νούρος,1929. «Λησμόνησέ με «.-

        «Λησμόνησέ με ολοτελώς, μην έχεις πιά ελπίδα

          και πές πως δεν σε γνώρισα ,ουτε ποτέ σε είδα».

          Γαλάτ η Γαλατά μανές.

          Δίσκος  COLUMBIA  Αγγλίας  8386.

3.-*  Ευάγγελος Σωφρονίου,1929. «Η …φωτιά».

        «Πολλές φωτιές με τριγυρνούν ,μα μια είναι που με καίει.

          Μονάχος μου την άναψα, κανένας δεν μου φταίει».

           Σουλτανί μανές.

          Δίσκος  COLUMBIA  Αγγλίας 8026.-

4.-*  Κώστας Ρούκουνας,1930. « Αυτό το…Αχ!».-

       

         «Αυτό το αχ δεν είν’ φωτιά  να πιώ νερό να σβήσει.

           Μον’ είναι πόνος στην καρδιά και θα με τυραγνίσει».

           Σαμπάχικος μανές.

           Δίσκος  COLUMBIA  ΟG-45.-

5.-* Ρόζα Εσκενάζυ-Γιάννης Δραγάτσης(Ογδοντάκης),1932.-

        «Την τελευταία μου πνοή αν έρθουν και μου πούνε,

          εσένανε να’ σ’ αρνηθώ,μα ‘γω δεν σ’ απαρνιούμαι».

          Ταμπαχανιώτικος μανές.

6.-* Κώστας Ρούκουνας, Γιάννης  Δραγάτσης(Ογδοντάκης,1934).

        «Σαν αναμμένο κάρβουνο μαύρισε η καρδιά μου,

          απ’ τα πολλά μου βάσανα κι’ από τα δακρυά μου».

          Νεβά-Ραστ μανές.

7.-*   Στράτος  Παγιουμντζής,1937. «Το τραγούδι της ξενιτειάς».

          «Την ξενιτειά, την ορφανιά, την πίκρα  και τη λύπη,

             όλα μου τά’δωσε ο θεός , κανένα δεν μου λείπει».

             Ουσάκ μανές.-

ΣΗΜ:Θεωρείται , μαζί με δυό-τρείς ακόμα  ,από τους καλλί

           τερους αμανέδες του μεγάλου Στράτου και για τη σύν

           θεση και για την ερμηνεία. Στο μπουζούκι ο Ανέστος

           Δελιάς  μου περίτεχνα αρχίζει μια μακρόσυρτη εισαγω

           γή-ταξίμι  καρά-ουσάκ. Και που στο τέλος ,στη «λόγκα»,

           το τελείωμα,εξελίσσεται σε ένα  ντλκαδιάρικο   ταξίμ

           τσιφτετέλι που  άνετα  θα μπορούσε να αποτελεί  και

           σπουδαία  ξέχωρη-αυτόνομη  μουσική σύνθεση. (Συνο

           δευτικά κάποιος παίζει και ούτι).

8.-*  Στράτος Παγιουμντζής,1937. «Μόνον εγώ γεννήθηκα».

        

        «Μόνον εγώ γεννήθηκα αμαρτωλός του κόσμου

          και περπατώ και χάνεται ο ήλιος από μπρός μου».-

          Νεβά μανές.

ΣΗΜ:Εμπνευση και δημιουργία του Ανέστου Δελιά που εδώ

          μεν αρχίζει την εισαγωγή με ένα ταξίμι,αλλά τελειώνει

          με ένα σπουδαίο 9/8  ντουζενάτο ρυθμικό ζειμπέκικο,

          όπως μονο εκείνος γνώριζε. Επίσης και εδώ  το κατά

          πληκτικό  ζειμπέκικο μουσικό μέρος  θα μπορούσε  να

          αποτελεί  εκπληκτικής δεξιοτεχνίας  ξέχωρη μουσική

          (μακάμικη) σύνθεση.

9.-*     Σταύρος Ρεμούνδος η Μαρμαράς,1937. «Την απονιά

           σου θα την πώ». Πειραιώτικος αμανές.

           «Την απονιά σου θα την πώ στον κόσμο σαν πεθάνεις,

             γιατί καρδιά δεν άφησες  να μην τηνε  μαράνεις».

          Πολλοί, πάρα πολλοί , ξενέρωτοι –μονόχνωτοι  αποδόθηκαν κατά

καιρούς σε προσπάθειες  εξοβελισμού του αμανέ  από τη μουσική ελλη

νική παραδοσιακή κονίστρα ,κάτι που  όμως στάθηκε αδύνατον.Ο ελλη

νισμός που στο πέρασμα του χρόνου έχει…πάθει  και έχει…μάθει , ξέρει

να σέβεται  και να τιμά  παραδοσιακές  πολιτιστικές  παρακαταθήκες

και κάθε που χρειάζεται το αποδεικνύει. Για τούτο και το περιούσιο αυτό

μουσικό είδος  ,καίτοι εχει εγγενείς  δυσκολίες  ερμηνευτικής  προσέγγι

σης ,παρέμεινε καιν παραμένει  ζωντανό ,πότε να μας  συγκινεί πότε  να μας ευφραίνει  και πότε  να μας μαγεύει ως τα σήμερα.